Het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden

Op 23-24 februari 2015 organiseerde het Internationale Rode Kruiscomité (ICRC) een experten meeting over de humanitaire, juridische, technische en militaire aspecten van het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden. 17 Staten en 11 individuele experten namen deel aan dit overleg.

Het verslag van de meeting

Aanleiding van deze meeting is de waarneming van het ICRC van het lijden van burgers in conflicten zoals Afghanistan, Libië, Syrië, Oekraïne en Jemen. Het ICRC merkt op dat het gebruik van explosieve wapens de burgerbevolking blootstelt aan een hoger risico op willekeurige of niet-onderscheidende aanvallen.

Explosieve wapens zijn wapens waarbij een hoog explosieve stof geactiveerd wordt door een ontstekingsmechanisme en waardoor een ontploffing en fragmentatie ontstaan.

De explosieve wapens die het onderwerp van deze meeting vormden hebben een groot bereik omwille van:

• een grote vernietigingsstraal van de afzonderlijke gebruikte munitie, of
• een gebrek aan nauwkeurigheid van het uitvoeringssysteem, of
• het wapensysteem dat is ontworpen om meerdere munitie over een groot gebied te leveren.

De wapens die reeds expliciet verboden zijn door internationale verdragen, zoals bijvoorbeeld clustermunitie, maken geen deel uit van het besproken onderwerp.

De focus van de meeting lag op oorlogsvoering tegen militaire objecten. Directe aanvallen tegen burgers kwamen niet aan bod daar dit reeds expliciet verboden is onder het internationaal humanitair recht (IHR).

Humanitaire aspecten

De humanitaire bezorgdheden bij het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden gaan over de onmiddellijke en lange termijn effecten op het leven en de gezondheid van burgers en het effect voor de burgerobjecten en essentiële diensten zoals medische faciliteiten, energievoorzieningen, waterbevoorrading. Door aanvallen op essentiële diensten worden niet enkel de burgers in de nabije omgeving getroffen, maar ook zij in een ruimer gebied, door de onderlinge werking tussen dergelijke  diensten. Deze onderlinge afhankelijkheid kan een domino-effect teweeg brengen waarbij de vernietiging van één dienst, de niet werking van een andere tot gevolg heeft.

Een verwoest huis betekent dat een familie dakloos wordt, elke toevoer van water of elektriciteit dat afgesneden wordt betekent een gezondheidsrisico voor burgers. Geweld doet burgers hun huizen verlaten op zoek naar veiligheid en deze ontheemding is vaak van lange duur.

Het rapport vermeldt ook enkele methodologische uitdagingen inzake het documenteren, controleren en analyseren van relevante data en informatie op basis waarvan patronen van schade ten gevolge van het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden worden afgeleid.

Juridische aspecten

Het gebruik van explosieve wapens in dichtbevolkte gebieden wordt niet expliciet geregeld door het internationaal humanitair recht, maar dat zulk gebruik dient te gebeuren overeenkomstig het IHR staat niet ter discussie. Het principe van onderscheid, het verbod op willekeurige of niet-onderscheidende aanvallen, het verbod op het veroorzaken van onnodig leed en de verplichting tot het nemen van alle mogelijke maatregelen om nevenschade te beperken dienen nageleefd te worden.

Niet alleen de aanvallende partij draagt verplichtingen, maar ook de verwerende partij heeft bijvoorbeeld de verplichting om militaire objecten niet in de buurt van dichtbevolkte gebieden te plaatsen.

Technische aspecten

In een derde deel zijn de experten ingegaan op de evolutie van explosieve wapens en hun technische eigenschappen.

De voorafgaande kennis  over de bevolkingsdichtheid, fragmentatie, etc. hebben een invloed op de voorafgaandelijke beoordeling van de nevenschade. Tijdens de debatten kwam de vraag naar boven hoe toegankelijk en accuraat deze informatie is? Deze voorafgaande beoordeling heeft een invloed op de keuze van wapens.

Gerichte trainingen van militairen voor wat betreft de keuze van wapens en op het manipuleren van de effecten van militairen werd door verschillende experten benadrukt.

Militaire aspecten

In het vierde deel van de conferentie werd ingegaan op hoe bestaande militaire gewoonten en praktijken het gebruik van explosieve wapens limiteren. China, Nederland, Oeganda en de Verenigde Staten van Amerika hebben elk kort een uiteenzetting gedaan van hun beleid met betrekking tot deze wapens.

Experts die deelnamen aan de conferentie benadrukken dat oorlogsvoering in dichtbevolkte gebieden de komende jaren nog zal toenemen. De naleving van de regels van het internationaal humanitair recht is daarom belangrijk. Interessant zijn de posities van de deelnemende overheden daar het rapport niet beoogt om gemeenschappelijke conclusies te verwoorden maar juist aandacht heeft voor de verschillende standpunten en beleidskeuzes.