9 december: Internationale dag voor de waardigheid en herdenking van slachtoffers van de misdaad van genocide en de preventie van deze misdaad

Ieder jaar op 9 december worden de slachtoffers van genocide herdacht. Dit is ontstaan nadat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in september 2015 deze dag uitriep tot ‘internationale dag voor de waardigheid en herdenking van de slachtoffers van de misdaad van genocide en de preventie van deze misdaad’.

De datum voor deze herdenkingsdag werd niet zomaar gekozen. Op 9 december 1948 werd namelijk de Conventie aangaande preventie en bestraffing van de misdaad van genocide aangenomen. Dit naar aanleiding van de wreedheden die plaatsvonden tijdens de Tweede Wereldoorlog (WOII). Het doel van een dag als deze is vooral steeds opnieuw de aandacht te vestigen op het bestaan van deze Genocideconventie en de naleving ervan en preventie van genocide. Daarnaast staat deze dag natuurlijk ook in het teken van het herdenken en eren van de slachtoffers van genocide.

Maar wat is genocide nu eigenlijk? En wat houdt deze bovengenoemde conventie precies in?

Wanneer spreekt men van de misdaad van genocide?

Het verbod op de misdaad van genocide of ook wel volkenmoord werd verankerd in de Genocideconventie. Vandaag wordt genocide beschouwd als een internationale misdaad dat zowel kan voorkomen in vredestijd als tijdens een gewapend conflict. Echter, wanneer misdaden van genocide plaatsvinden tijdens een gewapend conflict kunnen deze ook als oorlogsmisdaden worden bestraft.

Genocide is het opzettelijk en systematisch uitroeien van een bepaalde groep. In artikel 2 van de Genocideconventie wordt dieper ingegaan op de elementen die aanleiding geven tot het vaststellen dat een bepaalde daad als genocide kan gecategoriseerd worden. Vooreerst moet er sprake zijn van een voornemen om een bepaalde groep of deel van een groep te ‘vernietigen’. Het niet-doelbewust uitroeien van een groep mensen kan dus niet als genocide gezien worden. Ten tweede moeten de mensen behoren tot een bepaalde groep op basis van religie, etniciteit, nationaliteit of ras. Als aan deze 2 voorgaande voorwaarden voldaan is kunnen volgende daden als genocide gecategoriseerd worden:

• Doden van leden van een groep;
• Veroorzaken van ernstig lichamelijk of mentaal leed bij leden van een groep;
• Opzettelijk veroorzaken/opleggen van leefomstandigheden waardoor een deel of de gehele groep fysiek verwoest/vernietigd worden;
• Opleggen van maatregelen ter voorkoming van geboortes binnen een bepaalde groep;
• Gedwongen overbrengen van kinderen uit de ene groep naar een andere groep.

Wat houdt de Genocideconventie in?

Ontstaan

De Conventie ter preventie en bestraffing van de misdaad genocide werd zoals hierboven reeds gesteld aangenomen als reactie op de wreedheden die plaatvonden tijdens WOII. Het was dan ook een van de eerste verdragen in de schoot van de Verenigde Naties dat ook belangrijk is voor de rechtstak internationaal humanitair recht.

De conventie werd sinds 1948 door 149 staten geratificeerd. Daarnaast worden de regels opgenomen in deze conventie volgens de rechtspraak van het Internationaal Hof van Justitie beschouwd als regels van gewoonterecht waardoor deze ook de staten binden die de Genocideconventie niet noodzakelijk hebben onderschreven.

Inhoud

Naast de definitie en omschrijving van de misdaad van genocide voorziet de Genocideconventie de verplichtingen waaraan nationale staten moeten voldoen ter preventie van genocide alsook maatregelen ter bestraffing van deze misdaad.

Zo stelt de conventie dat zowel iedere staat individueel verantwoordelijk is voor het voorkomen van genocide alsook de internationale gemeenschap. Het is cruciaal dat de meest voorkomende oorzaken die aanleiding geven tot genocide herkend worden. Er wordt gesteld dat samenlevingen met verscheidene etnische, religieuze, raciale en nationale groepen vaker verwikkeld geraken in conflicten die gerelateerd zijn aan ‘identiteit’ wat kan escaleren tot genociden. Het enkele feit dat mensen een verschillende achtergrond hebben veroorzaakt geen spanningen maar wel het verschil in toegang tot macht, economische welvaart en genot van basis mensenrechten kan hiertoe leiden. Het is dan ook zaak deze spanningen tijdig te identificeren dan wel voorkomen.

Daarnaast is iedere staat op wiens grondgebied genocide voorkomt verantwoordelijk voor de bestraffing van deze misdaden. Echter toont het verleden dat de bestraffing van deze misdaad ook vaak gebeurd op internationaal niveau door internationale hoven zoals het Internationaal Strafhof in Den Haag of ad hoc tribunalen zoals het Rwandatribunaal.